ในยุคโซเชียลมีเดีย ข้อมูลไหลบ่ามหาศาลทุกนาทีที่นิ้วของเราเลื่อนหน้าจอโทรศัพท์มือถือ แน่นอนว่ามีทั้งข้อมูลจริง ข้อมูลเท็จ ครึ่งจริงครึ่งเท็จ ข้อมูลเคยจริง ข้อมูลวันนี้จริงแต่พรุ่งนี้ตัวใครตัวมัน ความคิดเห็น การด่าทอ และการป้ายสีร้อยแปดพันเก้า ข้อมูลและความเห็นเหล่านี้ส่งผลให้เกิดความเหนื่อยล้าในใจจากการรับข้อมูลมากเกินไป หรือที่วันนี้มีศัพท์เรียกว่า ‘information fatigue syndrome’

เรารับข้อมูลออนไลน์อย่างท่วมท้นล้นปรี่และรวดเร็วเกินกว่าความสามารถของสมองเราที่ต้องใช้เวลาตรึกตรอง พินิจพิจารณาข้อมูลแต่ละชิ้นอย่างถี่ถ้วน ถ้าอยากทบทวนว่าเราคิดอย่างไรกับมันกันแน่ นอกจากนี้ ความเร็วทันใจและ ‘ได้ฟินทันควัน’ (instant gratification) ของโซเชียลมีเดียยอดนิยมทั้งหลาย ซึ่งแสดงยอดไลก์ยอดแชร์และความเห็นท้ายข้อความในเวลาจริงทุกเสี้ยววินาที ก็ทำให้เรามักจะอยากแสดงความคิดเห็นต่อทุกเรื่องในทันที บ่อยครั้งโดยไม่ทันคิดด้วยซ้ำไป ยังไม่ต้องพูดถึงการตั้งใจทบทวนความคิดของตัวเราก่อนกดแป้นพิมพ์หรือมือถือ

นักจิตวิทยาค้นพบมาหลายสิบปีแล้วว่า จิตใจของคนเราพยายามทำความเข้าใจโลกตลอดเวลา มันพยายามตีความข้อมูลข่าวสารจากภายนอกให้สอดคล้องกับความคิดและความเชื่อเดิมของเรา ถ้าหากข้อมูลใหม่ขัดแย้ง เราก็จะรู้สึกอึดอัดไม่สบายใจ จิตใต้สำนึกเราจะหาทางคลี่คลายความคับข้องใจนี้ด้วยการยกเหตุผลมาอธิบายข้อมูลใหม่ในทางที่ไม่ขัดแย้งกับความเชื่อเดิม

ยกตัวอย่างเช่น ถ้าตอนแรกเราสนับสนุนผู้นำเผด็จการทหารด้วยเหตุผลว่า ‘คสช. (คณะรักษาความสงบแห่งชาติ) ซื่อสัตย์ ไม่โกง” แต่ต่อมามีข้อมูลที่มีมูลว่า นายพลบางคนในคณะนี้อาจมีส่วนโกง เราก็อาจปรับเหตุผลใหม่ว่า “อย่างน้อย คสช. ก็ไม่โกงเท่ากับนักการเมือง” เป็นต้น

พูดง่ายๆ ก็คือ เวลาที่เกิดภาวะการรับรู้ไม่ลงรอยเพราะข้อมูลใหม่ขัดแย้งกับความเชื่อเก่า เราจะรู้สึกแย่ ดังนั้น สมองจึงรีบหาเหตุผลมาเข้าข้างตัวเอง – โดยที่เรามักไม่รู้ตัวว่ากำลังทำอย่างนั้นอยู่ด้วยซ้ำ – เพื่อสลายความไม่ลงรอยกันระหว่างข้อมูลใหม่กับความเชื่อเดิม

การหาเหตุผลมาเข้าข้างตัวเอง โกหกตัวเอง หรือปลอบใจตัวเอง หรือที่ภาษาวัยรุ่นเรียกว่า ‘ดริฟต์’ เพื่อจะได้ไม่ต้องเปลี่ยนใจ กลายเป็นเรื่องปกติในโลกออนไลน์ และในเมื่อจิตใจของเราพร้อมเสมอที่จะช่วยเราหลอกตัวเอง (เพื่อคลี่คลายความอึดอัดใจจากภาวะ ‘การรับรู้ไม่ลงรอย’) จึงไม่น่าแปลกใจที่เราจะชอบเสพแต่เนื้อหาที่ช่วย ‘ตอกย้ำ’ ความคิดความเชื่อเดิมของเรา ไม่ใช่ข้อมูลที่ตั้งคำถามหรือคัดง้างกับมัน

ด้วยเหตุนี้ เนื้อหาประเภทโฆษณาชวนเชื่อหรือ ‘ข่าวปลอม’ (fake news) ที่ไม่สนใจมูลความจริงตั้งแต่ต้น จึงมีพลังทำลายล้างสูงมากในแง่ที่มันพุ่งเป้าไปที่สมองของเราโดยตรง จงใจหลอกล่อให้เราคลิกเข้าไปอ่าน (clickbait) จากนั้นเราก็จะอยากแชร์เพราะเนื้อหามันช่าง ‘โดนใจ’ เราเหลือเกิน

ไม่ต้องหยุดคิดหรอกว่ามันน่าจะจริงหรือเปล่า

ข้อค้นพบทางจิตวิทยาเรื่องภาวะ ‘การรับรู้ไม่ลงรอย’ บอกเราว่า การเปลี่ยนใจนั้นไม่ใช่เรื่องง่ายเลย เพราะธรรมชาติสร้างเราให้มีกลไกรับมือกับความรู้สึกแง่ลบติดตัวมาแต่เกิด

แต่ถ้าเรายืนกระต่ายขาเดียว ไม่ยอมเปลี่ยนใจ ในเรื่องที่ ‘ข้อเท็จจริง’ ขัดแย้งแตกต่างจากความคิดความเชื่อเดิมของเรามากขึ้นเรื่อยๆ คำถามก็คือแบบนี้เรายิ่งไม่แย่หรือ ในเมื่อ ‘เหตุผล’ ที่เราจะยกมาเข้าข้างตัวเองนั้นย่อมฟังดูไร้สาระหลุดโลกขึ้นเรื่อยๆ เมื่อความจริงแยกทางจากความเชื่อชนิดไม่มีทางมาบรรจบลงรอยกันได้

ลิ้งค์บทความเต็ม
https://themomentum.co/politics-of-cognitive-dissonance/

ชุดความคิด A: รัฐบาลบริหารจัดการวิกฤตการณ์ได้ดีมาก ๆ

ความจริง: วัคซีนขาดแคลน ไม่มีวัคซีนทางเลือก คนติดโควิด-19 เพิ่มขึ้น ยอดคนตายมีทุกวัน

สร้างชุดความคิด B ขึ้นมาเพื่อให้สอดคล้องกับความเชื่อของเขาที่มีต่อชุดความคิด A: ประชาชนไม่ให้ความร่วมมือเลย ยังออกมาข้างนอกกันทำไม ม๊อบสร้างความวุ่นวายจะก่อให้เกิด Cluster ใหม่แบบไม่รู้ตัว รัฐบาลต้องจัดการคนพวกนี้เร็ว ๆ สู้ ๆ

เพียงเท่านี้เขาจะรู้สึกสบายใจและเชื่อมั่นในชุดความคิดของตนเองต่อไป

อธิบายความเป็นสลิ่มนี่นา

อิจฉาสลิ่มจริงๆครับ ไม่มีเรื่องต้องเครียด ไม่มีเรื่องต้องด่า อยู่สงบๆ ต่อให้รัฐบาลไหนมา เราก็ต้องทำมาหากินเหมือนเดิม ขอแค่ผู้นำปกป้องสถาบัน ประเทศจะชิบหายก็ช่างมัน ขอให้สถาบันอยู่รอดก็พอ ยืนหยัดความคิดด้วยความเชื่อ ไม่ต้องไปหาเหตุผลอะไรมาอธิบาย อิจฉาจริงๆครับ

วันก่อนส่งไปเย้ยสลิ่มว่า เราบริหารได้ดีแล้วนะจ๊ะ แล้วตอบลงท้ายนะจ๊ะทุกอัน 555+ เอาให้อกแตกตายไปเลย

ล่าสุดผมเห็นออกมาเชียร์ให้ฟ้องร้องแคมป์คนงานที่ปล่อยให้มีคนติดโควิดกันใหญ่ โดยหารู้ไม่ว่าเขาเคยทำเรื่องขอนำเข้าวัคซีนมาฉีดให้แก่พนักงานแล้ว แต่ทำไม่ได้เนื่องจากเป็นเอกชนนำเข้า โยนภาระให้คนอื่น โดยไม่หันมามองเลยว่าสิ่งเหล่านี้รัฐควรจัดหาให้ประชาชนทุกคน